Ik heb het nog niet gezien (staat op de hd van de mediabox), maar de recensie maakt verwachtingsvol:
Zomergast Reinbert de Leeuw wilde niet over zichzelf praten. Het wisselgeld was echter onbetaalbaar: een avond vol muziek, die dreef op de gepassioneerde verteller, schrijft tv-recensent Jean-Pierre Geelen. .
De Leeuw had het allemaal, drie uur lang - en dat zonder te rokenDe beste uitzendingen van Zomergasten zijn die waarin de gast één verhaal heeft over wat hem of haar bezielt, de inspiratie en de voorbeelden, zei Zomergast Reinbert de Leeuw, componist, dirigent en 'hartstochtelijk ZG-kijker'.
En zo is het.
Met vrienden had hij vaak kritiek geleverd, en die was niet mals, verzekerde hij presentator Wilfried de Jong. Maar nu hij er zelf zat, zou hij toch een toontje lager zingen, dacht hij. Dat bleek niet waar. De Leeuw was binnen enkele minuten op stoom en was drie uur lang niet meer te stuiten in zijn bezieling voor zijn verhaal, over de muziek die zijn leven beheerst. De Jong kon er af en toe nauwelijks tussenkomen; vragen leken soms nauwelijks nodig.
In de soms wat geforceerde zoektocht van Zomergasten naar gasten uit verschillende geledingen en categorieën (naast de wetenschapper en de schrijver altijd ook een publiekstrekker in de sector Linda de Mol of Youp van 't Hek - en hadden we al een leuke jonge vrouw?) staat dit seizoen na vier afleveringen de tussenstand in het voordeel van de 'klassieke' zomergasten: Freek de Jonge en Reinbert de Leeuw zijn 'vintage VPRO', en leverden toch echt stukken meeslepender afleveringen op dan regisseur Jim Taihuttu en schrijfster Saskia Noort. De sleutel schuilt in het gerijpte verhaal, plus de wil en het vermogen dat over te brengen.
De Leeuw had het allemaal, drie uur lang - en dat zonder te roken. Zijn avond werd een exposé over muziek en het vernieuwen van de taal daarvan. Dat laatste omdat in de oude taal alles wel gezegd is.
Tovenaar
Die avond 'moest' openen met de 'tovenaar' Igor Stravinsky, 'de eerste van de grote componisten van wie fantastisch beeldmateriaal is'. De première van zijn Sacre du printemps in Parijs was het grootste schandaal uit de muziekgeschiedenis. Later componeerde hij hermetische, religieuze muziek, om zichzelf niet te herhalen. De Leeuw zei het hem na: 'Je mag alles herhalen, behalve jezelf.'
Via Arnold Schönberg en John Cage (met de serieus bedoelde première van diens stuk Water walks bij het lachende publiek van een tv-show) ontvouwden zich de opvattingen van dirigent De Leeuw. In pianist Svjatoslav Richter zag hij 'een musicus waaraan alle ijdelheid ontbreekt', en zo hoorde dat. 'Er zijn vele musici die ongelooflijke dingen kunnen op hun instrument. Maar het gaat dan toch te veel om wat zij kunnen. De muzikant gaat dan tussen jou en muziek in staan'.
In de muziekuitvoering draait immers alles om de concentratie. 'Het samenvallen van jou en de muziek, zodat daar niks meer tussen zit.' Helaas wordt dat maar zelden bereikt, reden waarom het eeuwige tekort blijft knagen. .
De Leeuw deelde forse tikken uit aan de schrijfster van zijn 'biografie', waarvan hij de autorisatie weigerde na de enorme 'onzin' en fouten die erin zouden staan
Reinbert de Leeuw tijdens een repetitie met het Residentieorkest.Zelf leek hij zich ook weg te cijferen. 'Dirigent is een overschat beroep', zei dirigent De Leeuw. Zonder dirigent komt een orkest ook een heel eind. Muzikanten en dirigenten staan bovendien altijd ten dienste van de componist, vond hij. 'Je speelt Mahler, niet jezelf.'
Pijnlijk
Daarom ook vond hij het zo pijnlijk te kijken naar de aflevering van AVRO Close Up over Louis Andriessens Imperfect harmony. Dirigent Mariss Jansons leek geen oog en oor voor de aanwezige componist te hebben, de orkestleden keken elkaar voortdurend schamperend aan. Toch leek zijn passie voor muziek niet de enige drijfveer tot wegcijferen. De Leeuw deelde forse tikken uit aan de schrijfster van zijn 'biografie', waarvan hij de autorisatie weigerde na de enorme 'onzin' en fouten die erin zouden staan. Kernbezwaar: het boek ging over hem, en niet enkel over muziek. En het mocht niet over hem gaan.
Waarom niet, dat werd niet helemaal duidelijk. Zijn liefdesleven, daarover wilde hij niet praten op tv, en daar had hij zijn reden voor, mystificeerde hij.
Kon het zo zijn dat zijn hartstocht in de muziek is gaan zitten, vroeg De Jong. Licht geïrriteerd leek hem dat 'psychologie van de koude grond'. Hij had er wel 'bepaalde gedachten' over, maar die ging hij niet op tv ontvouwen - zijn goed recht uiteraard, ook in tijden waarin 'je blootgeven' op tv bijna vereiste lijkt.
Het wisselgeld was onbetaalbaar: een avond vol muziek, die dreef op de gepassioneerde verteller. Die voelt zich nog lang geen 75 en beseft dat je in het leven moet leren al die waarheden van rond je 20ste af te leren om zo de ogen te openen voor het nieuwe. Zoals de Russische componiste Galina Oestvolskaja, die in de Stalintijd haar eigen weg ging, en 'urgente, krachtige en dwingende' muziek uit een andere wereld maakte.
De avond vol 'nieuwe' klanken eindigde met oude: de aria Erbarme dich uit de Matthäus Passion van Bach, 'het hoogste dat de menselijke geest heeft voortgebracht in de geschiedenis'. Wat hij geleerd had: zijn zoektocht is een lange reis, maar het raadsel (waaróm is nou juist Erbarme dich zo mooi?) zal nooit worden opgelost - dat is het mooie ervan. 'Het woord houdt op. En dan begint de muziek.'
Prachtig slotakkoord van een drie uur durende symfonie. De Leeuws vrienden zullen tevreden zijn. De kijker ook.